Έφηβο παιδί: «Ό,τι και να τον ρωτήσω, θυμώνει» – τι προτείνει η ψυχοθεραπεύτρια

Τι γίνεται όταν ένας έφηβος εκδηλώνει θυμό σε κάθε προσπάθεια επικοινωνίας;

Η εφηβεία είναι μια περίοδος γεμάτη δυσκολίες, τόσο για τους εφήβους όσο και για τους γονείς τους. Καθώς οι νέοι αναπτύσσονται και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους, είναι φυσιολογικό να αντιμετωπίζουν συναισθηματικές μεταπτώσεις και να αντιδρούν έντονα σε ερωτήσεις ή συζητήσεις με τους γονείς τους. Η σχέση μεταξύ γονέων και εφήβων μπορεί να επιδεινωθεί όταν η επικοινωνία γίνεται δύσκολη ή συγκρουσιακή, όπως όταν ένας έφηβος εκδηλώνει θυμό σε κάθε προσπάθεια επικοινωνίας.

Σε αυτό το άρθρο, θα δούμε το συχνό φαινόμενο του θυμού και της απομάκρυνσης των εφήβων κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης ηλικιακής περιόδου. Τι λέει η ειδικός για τη συγκεκριμένη συμπερφιρά;

H απάντηση της ειδικού:

Αυτή είναι μια φράση που ακούω συχνά από γονείς εφήβων όταν προτείνω αλλαγές στη μεταξύ τους επικοινωνία. Η δική μου πρόταση εστιάζει στο να επιχειρήσει ο γονέας να ακούσει αυτό που έχει να πει ο έφηβος: «Ρωτήστε τον/την, και ακούστε τι έχει να σας πει».

Οι γονείς τότε μου απαντούν ότι το έχουν ήδη επιχειρήσει χωρίς αποτέλεσμα, αφού όποτε δοκιμάσουν να ρωτήσουν τον/την έφηβο, η απάντηση χαρακτηρίζεται από θυμό, εκνευρισμό, ή και αποφυγή σε συνδυασμό με τα προηγούμενα.

Ας δούμε μαζί πώς μπορείτε να αλλάξετε αυτήν τη διάσταση στη μεταξύ σας επικοινωνία που, όταν συστηματοποιείται, συχνά οδηγεί και τους γονείς στην υιοθέτηση αντίστοιχων επιθετικών ή παθητικά – επιθετικών μοτίβων στη δική τους συμπεριφορά. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα αρνητικό κλίμα στην καθημερινότητα της οικογένειας και οι αντιδράσεις αυτοματοποιούνται με τρόπους που αποθαρρύνουν την υγιή επικοινωνία και συνδιαλλαγή.

Πρώτα θα σας προτείνω να αναρωτηθείτε για τα πιθανά αίτια της συμπεριφοράς του εφήβου. Επιχειρήστε να δώσετε μια ερμηνεία της αντίδρασής του. Δοκιμάστε να συμπληρώσετε την παρακάτω φράση: «Όποτε τον ρωτάω κάτι, θυμώνει επειδή…»

Από το πλαίσιο όπου τοποθετείται η απάντησή σας θα μπορέσετε να ανιχνεύσετε και το υπόβαθρο της δυσλειτουργικής επικοινωνίας, αλλά και να εντοπίσετε παράγοντες που θα οδηγήσουν σε επιθυμητές αλλαγές.

Αν απαντάτε με τρόπο που υποδεικνύει χαρακτηρολογικό ελάττωμα του παιδιού σας, τότε θα σας προτείνω να μπείτε σε διαδικασία να επανεξετάσετε τις προσδοκίες σας και τις αντιλήψεις σας για το τι σημαίνει «καλό παιδί». Με απλά λόγια, αν απαντάτε ότι η αντίδραση του παιδιού μου είναι τέτοια επειδή «από μικρός ήταν αντιδραστικός», «επειδή είναι ξεροκέφαλος», «επειδή είναι οξύθυμος», τότε αναλογιστείτε πώς βλέπετε το παιδί σας. Αναλογιστείτε επίσης αν η οπτική σας εμπεριέχει και μια κριτική αξιολόγηση. Τέλος, αναλογιστείτε πώς επηρεάζει ο χαρακτηρισμός που δίνετε στο παιδί σας, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα και την οπτική σας και τη μεταξύ σας σχέση. Τι είδους επικοινωνία επιδιώκω με κάποιον που θεωρώ “αντιδραστικό”, “ξεροκέφαλο”, “οξύθυμο”; Τι είδους επικοινωνία πιστεύω ότι μπορώ να έχω με ένα τέτοιο πρόσωπο;

Οποιαδήποτε απάντηση περιέχει το «είναι», αναφέρεται δηλαδή σε μια συμπεριφορά ως ιδιότητα κάποιου, χρειάζεται επανεξέταση.

Αν η απάντησή σας εστιάζει σε επικοινωνιακό έλλειμμα το οποίο καταλογίζετε στο παιδί σας, και πάλι θα σας επισημάνω την ανάγκη για αλλαγή της οπτικής σας. Συγκεκριμένα, σας προτείνω την αλλαγή του πλαισίου όπου τοποθετείτε την επικοινωνία σας. Με απλά λόγια, αν αποδίδω στο ένα μέλος της οικογένειας την δυσλειτουργία, αυτό σημαίνει ότι δυσκολεύομαι να διακρίνω τον δικό μου ρόλο και να αξιολογήσω τη δική μου συμμετοχή.

Αφού λοιπόν κατορθώσετε να ερμηνεύσετε την αντίδραση του εφήβου μέσα από το πρίσμα της επικοινωνίας και της αμοιβαιότητας στη συνδιαλλαγή, και όχι μέσα από έλλειμμα που αποδίδετε στον ίδιο τον έφηβο, τότε θα μπορέσετε να κάνετε και βήματα προς την αλλαγή των επικοινωνιακών προτύπων που δημιουργούν και συντηρούν την δυσλειτουργία.

Ρίξτε πρώτα μια πολύ προσεκτική ματιά στη δική σας συμμετοχή στην επικοινωνία και αξιολογήστε τον δικό σας ρόλο στην αντίδραση του εφήβου. Η αυτοπαρατήρηση θα σας βοηθήσει στην απόκτηση μεγαλύτερου επιπέδου επίγνωσης. Δοκιμάστε το “κόλπο” της ταινίας: Φέρτε δηλαδή στο μυαλό σας ένα συγκεκριμένο καθημερινό επεισόδιο ακριβώς όπως έγινε, σαν να βλέπετε ταινία στην οθόνη του μυαλού σας. Δείτε τις επιμέρους σκηνές μία-μία και πατήστε pause στις στιγμές όπου θεωρείτε ότι εσείς θα μπορούσατε να είχατε πει ή κάνει κάτι με διαφορετικό τρόπο. Την επόμενη φορά, δοκιμάστε να προλάβετε την εξέλιξη της σκηνής μέσα από την υιοθέτηση μιας διαφορετικής στάσης.

Αν ο έφηβος αντιδρά στις ερωτήσεις σας με τρόπο που δείχνει ενόχληση και θυμό, αυτή του η αντίδραση καθρεφτίζει τα δυσλειτουργικά πρότυπα στη μεταξύ σας επικοινωνία. Γι’ αυτό και σας προτείνω να δείτε τον πιθανό δικό σας ρόλο αρχικά και να δρομολογήσετε αλλαγές. Μπορεί ακόμα η αντίδραση του εφήβου να εκφράζει με αρνητικό ή και ακραίο τρόπο τη φυσιολογική για την ηλικία του ανάγκη για ιδιωτικότητα και αυτοδιαχείριση. Αφού αποκαταστήσετε τη θετική επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, τότε και μόνο τότε θα μπορέσετε να εστιάσετε στην ανάγκη για τη θετική διεκδίκηση των αιτημάτων του και τη σταδιακή του αυτονόμηση.

Το παιδί σας θα χρειαστεί εκπαίδευση στην απόκτηση δεξιοτήτων επικοινωνίας, έκφρασης και διεκδίκησης. Το κίνητρο για την απόκτηση αυτών των δεξιοτήτων είναι δυνατόν να προκύψει μόνο μέσα σε ένα κλίμα συνεργασίας και όχι σε κλίμα κόντρας και αναμέτρησης δυνάμεων μαζί σας. Αυτό που συνήθως προκύπτει ως αποτέλεσμα μέσα από την αλλαγή στα πρότυπα της επικοινωνίας είναι μια πιο ήρεμη καθημερινότητα που φιλτράρεται από αμοιβαία ευγένεια και οριοθέτηση του αμοιβαίου σεβασμού. Αυτή φυσικά είναι μια αλλαγή από την οποία επωφελούνται και οι έφηβοι και οι ενήλικες στην οικογένεια. Φανταστείτε πώς θα ήταν διαφορετική η καθημερινότητά σας αν δεν υπήρχε αυτή η συστηματική έκφραση θυμού και εκνευρισμού. Φανταστείτε πώς η σχέση με το παιδί σας θα ήταν διαφορετική αν δεν επαναλαμβανόταν η ίδια επικοινωνιακή συνθήκη: “Εγώ ρωτάω και εισπράττω τον θυμό, τον εκνευρισμό και την απόσυρση του παιδιού μου ως απάντηση.”

Πού οφείλεται η επανάληψη; Πώς μπορείτε να τη διακόψετε;

Θα χρειαστεί πιθανόν να αλλάξετε και το περιεχόμενο των ερωτήσεων, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ρωτάτε.

Ας δούμε μαζί το πρώτο κομμάτι: Πού εστιάζουν οι ερωτήσεις σας; Τι αφορούν; Φιλτράρονται περισσότερο από το ενδιαφέρον για τη ζωή του παιδιού σας ή από τη διάθεση για έλεγχο; Θα σας υπενθυμίσω εδώ ότι η οριοθέτηση δεν ταυτίζεται με τον έλεγχο. Μάλιστα, όσο πιο πολύ εστιάζουμε στον έλεγχο, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η οριοθέτηση, γιατί από τον έλεγχο προκύπτει αναμέτρηση δυνάμεων με τις ανάλογες επιπτώσεις στην επικοινωνία και την σχέση γονέα – παιδιού. Θα σας υπενθυμίσω επίσης ότι όσο πιο πολύ οι ενήλικες εστιάζουν στον έλεγχο, τόσο παρεμποδίζουν άθελά τους τη φυσιολογική για την κάθε ηλικιακή φάση στη ζωή των παιδιών και των εφήβων διαδικασία υπευθυνοποίησης. Με απλά λόγια, όσο πιο πολύ ο έφηβος γνωρίζει ότι θα τον ελέγξω ως προς την ανταπόκριση στις υποχρεώσεις του, τόσο εσωτερικεύει το μήνυμα ότι δεν μπορεί ή δεν οφείλει να είναι ο ίδιος υπεύθυνος, αφού υπεύθυνος είναι ο ενήλικας.

Συχνά, στο περιεχόμενο των ερωτήσεων των ενηλίκων προς τα παιδιά περιλαμβάνεται, εκτός από την διάθεση ή την ανάγκη για έλεγχο, και η προσδοκία για συγκεκριμένες απαντήσεις που να ανταποκρίνονται στην οπτική του ενήλικα για το πώς “πρέπει” να είναι τα πράγματα. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, το περιεχόμενο των ερωτήσεων μπορεί να υποκρύπτει και αίσθημα απογοήτευσης του ενήλικα όταν το παιδί δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τα “πρέπει” του. Πολύ συχνά οι ερωτήσεις προς τους εφήβους αφορούν τις υποχρεώσεις τους. Αυτό που προτείνω είναι η αλλαγή της ερώτησης σε υπενθύμιση, μόνο αφού έχει προκύψει το είδος της επικοινωνίας που επιτρέπει την συνεργασία.

Δοκιμάστε ακόμα ένα γενικότερο πλαίσιο ερωτήσεων. Ρωτήστε τον/την έφηβο για τη ζωή του, για τα ενδιαφέροντα, τους προβληματισμούς, τις επιθυμίες του και όχι μόνο για την ανταπόκριση στις υποχρεώσεις του. Όσο πιο πολύ μπαίνετε εσείς στην διαδικασία του ειλικρινούς ενδιαφέροντος και δεν αποσκοπείτε στην λήψη συγκεκριμένων απαντήσεων, τόσο λιγότερο θα αντιδρά με θυμό ο έφηβος. Τι σας ενδιαφέρει να μάθετε για τη ζωή του και γιατί; Απαντήστε αυτό το ερώτημα και με γνώμονα την απάντησή σας πιστεύω ότι θα μπορέσετε να παραχωρήσετε στο παιδί σας το περιθώριο της ιδιωτικότητας που χρειάζεται.

Ας δούμε τώρα τι αλλαγές μπορείτε να κάνετε στον τρόπο με τον οποίο ρωτάτε.

Παρατηρήστε τον τόνο της φωνής σας όταν ρωτάτε τον έφηβο αν έχει τελειώσει το διάβασμα. Τι μήνυμα πιστεύετε ότι μεταφέρει ο τόνος με τον οποίο διατυπώνετε την ερώτηση; Αν διακρίνετε στον τόνο της φωνής σας απογοήτευση, ειρωνεία ή έλεγχο, τότε ξεκινήστε με το να αλλάξετε τον τόνο με τον οποίο ρωτάτε.

Σας προτείνω και μια άλλη διάσταση αυτοπαρατήρησης: Παρατηρήστε αν ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνετε ερωτήσεις είναι παρόμοιος ή διαφορετικός, -ως προς τον τόνο της φωνής, την χρήση των εκφράσεων προσώπου, των χειρονομιών και του λεξιλογίου- σε σύγκριση με άλλα επικοινωνιακά πλαίσια και άλλα άτομα. Ρωτάτε με παρόμοιο τρόπο άλλους ενήλικες στο περιβάλλον σας; Αν όχι, τι πιστεύετε ότι διαφοροποιεί τον τρόπο που ρωτάτε το παιδί σας; Αν διαπιστώνετε ότι ρωτάτε με ανακριτικό, ειρωνικό ή υποτιμητικό τόνο, αναλογιστείτε τις συνέπειες και για τις αντιδράσεις του εφήβου και για την μεταξύ σας σχέση.

Τέλος, υπενθυμίζω ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι απότομες αντιδράσεις, ο διαρκής εκνευρισμός και η συστηματική έκφραση θυμού, συνδέονται με την ύπαρξη κατάθλιψης ή αγχώδους διαταραχής ή και άλλων κλινικά αξιολογήσιμων καταστάσεων των οποίων αποτελούν σύμπτωμα. Έτσι, αν κρίνετε ότι οι αντιδράσεις του /της εφήβου μπορεί να υποκρύπτουν την ύπαρξη κάποιας διαταραχής, τότε είναι αυτονόητο ότι χρειάζεται να απευθυνθείτε στον ειδικό της ψυχικής υγείας που θα βοηθήσει τόσο τον ίδιο τον έφηβο, όσο και την οικογένεια, στην συνολικότερη διαχείριση της δυσκολίας.

Στον ειδικό θα ήταν καλό να απευθυνθείτε επίσης και στην περίπτωση που διαπιστώνετε ότι στην επικοινωνία σας με το παιδί σας αναπαράγεται συστηματικά ένα πρότυπο επιθετικότητας (μέσα από εκδηλώσεις θυμού και εχθρότητας) ή παθητικής επιθετικότητας (μέσα από ειρωνεία, υποτίμηση ή σιωπηλή αποδοκιμασία) το οποίο δεν είστε σε θέση να διακόψετε και να αντικαταστήσετε με λειτουργικά και θετικά πρότυπα.

πηγή: efiveia

Διαβάστε επίσης:

Τα κρυφά σημάδια ότι το παιδί σου μπορεί να έχει διατροφική διαταραχή

Εφηβεία: Η μεγάλη συνέπεια στα παιδιά όταν πιέζονται για απώλεια βάρους

Γιατί εννιάχρονα παιδιά εμφανίζουν διατροφική διαταραχή; Τα ύποπτα συμπτώματα