H Παιδαγωγική Φρενέ Και Η Αξία Των Μικρών Συνεργατών

Η μέθοδος Φρενέ είναι ένα από τα παιδαγωγικά ρεύματα τα οποία αναφέρονται συχνά από γονείς και εκπαιδευτικούς. Αξίζει να ανακαλύψουμε γιατί αποτελεί μια «παιδαγωγική της συνεργασίας» μέσα από τις αξίες που πρεσβεύει, αφού πρώτα γνωρίσουμε τον άνθρωπο που την οραματίστηκε.

Ποιος ήταν Σελεστέν Φρενέ;

Γεννημένος το 1896 σε ένα μικρό χωριό της Προβηγκίας στη Γαλλία, ο  Σελεστέν Φρενέ, (Célestin Baptistin Freinet) ήταν ένα παιδί που δεν περνούσε ευχάριστα στο σχολείο. Ωστόσο, η αγάπη του για την εκπαίδευση τον οδήγησε (με υποτροφία) στη Σχολή ανωτέρων σπουδών της Γκρας και στη συνέχεια ακολούθησε η εκπαιδευτική κατάρτισή του στην αντίστοιχη σχολή της Νίκαιας. Το 1914 και ενώ ήταν σε ηλικία 19 ετών, κλήθηκε να στρατολογηθεί, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στον οποίo και τραυματίστηκε σοβαρά, αποκτώντας προβλήματα στην αναπνοή τα οποία δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ. Ωστόσο ο ίδιος υποστήριζε πως τα προβλήματα αυτά τον ενέπνευσαν για τις εκπαιδευτικές του καινοτομίες. Το 1920, άρχισε να εργάζεται ως δάσκαλος δημοτικού σε ένα μικρό χωριό στο Μπαρ-Σιρ-λου και αυτή ήταν η αφετηρία για να ξεδιπλώσει το παιδαγωγικό του έργο. Αδυνατώντας να μιλήσει λόγω της κατάστασής του για μεγάλο διάστημα, ο Φρενέ έφερε στο σχολείο ένα τυπογραφικό πιεστήριο που τον βοηθούσε να τυπώνει δωρεάν μαθητικές εφημερίδες και να τις διανέμει στους μαθητές του. Εκείνοι στη συνέχεια μπορούσαν να εκτυπώσουν εκεί τις εργασίες τους τις οποίες συζητούσαν και επεξεργάζονταν ομαδικά, πριν τις παρουσιάσουν στη τάξη ως ομαδική δουλειά.  Παράλληλα με την εκπαιδευτική του ιδιότητα, υπήρξε ένας αφοσιωμένος αγωνιστής, πολιτικός και συνδικαλιστής, σε μια έκρυθμη ιδεολογικά περίοδο, μία πολλαπλή ταυτότητα που επηρέασε αναμφισβήτητα τη φιλοσοφία του. Σήμερα, θεωρείται ένας διακεκριμένος παιδαγωγός και εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής που έχει εμπνεύσει την παιδαγωγική κοινότητα, έχοντας εισαγάγει μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση στο εκπαιδευτικό σύστημα που συνδέεται με το Μοντέρνο Σχολείο.

Ο πυρήνας της Παιδαγωγικής Φρενέ

Η ελευθερία του παιδιού στις πράξεις και στην έκφραση είναι η βασική αρχή στην οποία δομείται η μέθοδος Φρενέ. Συγκεκριμένα, ενθαρρύνεται η συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές που μοιράζονται τις εργασίες τους με τους συμμαθητές τους και τους δασκάλους τους. Ο Φρενέ πίστευε ότι τα παιδιά που έχουν κατακτήσει γνώσεις σε συγκεκριμένα θέματα μπορούν να τις μεταδώσουν στα υπόλοιπα παιδιά. Ο εκπαιδευτικός παίρνει από κοινού τις αποφάσεις με τον μαθητή μέσα από την επικοινωνία και οι δυο τους αναπτύσσουν μία ισότιμη σχέση. Συνεργάζονται για την ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης με απώτερο σκοπό την κοινωνική τους χειραφέτηση. Η τάξη και το σχολείο λειτουργούν ως κοινότητα όπου αναπτύσσεται το δημοκρατικό πνεύμα και οι αξίες της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης και της ισότητας, όχι όμως ως στείρα γνώση αλλά ως βίωμα. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά χαίρονται τη χαρά του να παίρνουν πρωτοβουλίες, να επιλέγουν και να δημιουργούν ελεύθερα για τη βελτίωση της ζωής τους μέσα από τη μάθηση και την εργασία τους στο σχολείο. Συχνά η μέθοδος Φρενέ θεωρείται το αντίπαλον δέος της Μεθόδου Μοντεσσόρι που εστιάζει στην ατομική ελευθερία του παιδιού.

Ποιες άλλες βασικές έννοιες εισάγει η Παιδαγωγική Φρενέ, πέρα από τη συνεργατική μάθηση;

• Ενθαρρύνεται η παιδαγωγική της εργασίας: τα παιδιά παρακινούνται να μάθουν, κατασκευάζοντας προϊόντα ή προσφέροντας υπηρεσίες
• Δημιουργούνται κέντρα ενδιαφέροντος για το παιδί, καθώς τα ενδιαφέροντά του είναι το ορόσημο για να μάθει το οτιδήποτε.
• Τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από αληθινές εμπειρίες (μέθοδος του περιβάλλοντος).
• Τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά να αναλαμβάνουν την ευθύνη των εργασιών τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες.
• Η φυσική οδός προς την απόκτηση τη γνώσης δεν είναι η παρατήρηση, η εξήγηση και η επίδειξη – βασικές διαδικασίες του σχολείου- αλλά η βιωματική εμπειρία που αποτελεί μία φυσική και οικουμενική διαδικασία.
• Η γνώση αποκτάται μέσω της εμπειρίας και όχι μέσα από τη μελέτη των κανόνων και των νόμων, όπως είθισται να πιστεύεται. Το να μελετάμε κανόνες και νόμους πριν αποκτήσουμε εμπειρία, είναι σαν να βάζουμε το καρότσι μπροστά από το άλογο.

Συμπληρωματικές αρχές της Μεθόδου Φρενέ

• Η μάθηση βασίζεται στη δοκιμή και στο λάθος.
• Η ακαδημαϊκή συμπεριφορά του παιδιού καθορίζεται από την ψυχολογική και σωματική του κατάσταση.
• Το παιδί και ο ενήλικας έχουν την ίδια φύση.
• Ούτε οι ενήλικες ούτε τα παιδιά αγαπούν την επιβολή εξουσίας πάνω τους.
• Ούτε οι ενήλικες ούτε τα παιδιά αγαπούν να υφίστανται έλεγχο ή τιμωρία, ιδίως δημοσίως. Κάτι τέτοιο αποτελεί προσβολή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
• Τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά επιθυμούν να επιλέγουν οι ίδιοι την ενασχόλησή τους, ακόμα και αν δεν είναι προς όφελός τους.
• Καθήκον των εκπαιδευτικών είναι να παρακινούν τους μαθητές προς την εργασία.
• Το να είσαι μεγαλύτερος ηλικιακά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είσαι και ανώτερος από τους άλλους.
• Κανείς δεν αγαπά την εξαναγκαστική εργασία, ακόμα και αν η συγκεκριμένη εργασία του είναι αρεστή.
• Κάνεις δεν θέλει να εργάζεται μάταια, λειτουργώντας σαν ρομπότ και υπακούοντας σε προγράμματα στα οποία δεν συμμετέχει.
• Όλοι αγαπούν την επιτυχία. Η αποτυχία είναι ανασταλτικός παράγοντας, καταστρέφει τη διάθεση και τον ενθουσιασμό.
• Το σχολείο καλλιεργεί μόνο μία αφηρημένη μορφή ευφυΐας που είναι λειτουργεί έξω από τη πραγματικότητα.
• Η ευφυΐα δεν είναι μία συγκεκριμένη ικανότητα που λειτουργεί σαν κλειστό κύκλωμα, αποκομμένη από άλλα ζωτικά στοιχεία του ατόμου (όπως διδάσκει ο σχολαστικισμός).
• Είναι ωφέλιμο να μιλάμε όσο το δυνατόν λιγότερο.
• Το παιδί δεν κουράζεται όταν κάνει μία λειτουργική εργασία που συνάδει με την κατεύθυνσή του στη ζωή.
• Το παιδί δεν αγαπά να εργάζεται μέσα στο κοπάδι. Προτιμά την ατομική ή ομαδική εργασία σε μία κοινότητα συνεργασίας.
• Η ζωή στο μοντέρνο σχολείο προϋποθέτει τη συνεργασία μεταξύ των σχολείων.
• Ο σύγχρονος σχεδιασμός των μεγάλων σχολικών συγκροτημάτων οδηγεί τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές στην ανωνυμία, γεγονός που αποτελεί σφάλμα και δημιουργεί εμπόδια.
• Η βασική προϋπόθεση για να την ανανέωση του σχολείου είναι να υπάρχει σεβασμός προς το παιδί αλλά και αντίστροφα, από το παιδί προς τον δάσκαλο. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει εκπαίδευση με αξιοπρέπεια.
• Η δημοκρατία του σχολείου προετοιμάζει τη δημοκρατία του αύριο. Ένα αυταρχικό σχολικό καθεστώς δεν διαμορφώνει δημοκρατικούς πολίτες.
• Χρειάζεται να έχουμε μια αισιόδοξη στάση απέναντι στη ζωή.

Οι αξίες Φρενέ για τη διδασκαλία στην τάξη

• Η βαθμολογία και η κατάταξη των μαθητών είναι λανθασμένες τακτικές.
• Ο σχολαστικισμός χρειάζεται να καταργηθεί.
• Η απομνημόνευση που θεωρείται προσόν στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι χρηστική ή πολύτιμη, παρά μόνο όταν ενσωματώνεται στον πειραματισμό προς όφελος τη ζωής.
• Η τάξη και η πειθαρχία είναι απαραίτητες στην τάξη.
• Η τιμωρία στο σχολείο είναι λάθος. Ταπεινώνει τον μαθητή και δεν οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
• Είναι πάντα παιδαγωγικό λάθος το να υπάρχει πολυκοσμία στην τάξη.

Με σφαιρική ενημέρωση στις αρχές της Παιδαγωγικής Φρενέ, μπορούμε να διευρύνουμε τη γνώση μας σε θέματα εκπαίδευσης και να την ακολουθήσουμε, αν ανταποκρίνεται στο εκπαιδευτικό μοντέλο που οραματιζόμαστε για τα παιδιά μας.